Στις 8 Ιουνίου του 2017 η Κυβέρνηση της Νορβηγίας αναθεώρησε το νόμο περί μεταμοσχεύσεων, όσον αφορά την εμπορική χρήση παράνομα μεταμοσχευμένων οργάνων προκειμένου να κυρωθεί και να εφαρμοστεί η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης ενάντια στο Εμπόριο των Ανθρωπίνων Οργάνων (Συνθήκη Νο. 216). Μεταξύ των αλλαγών που έγιναν είναι και μια ξεκάθαρη δήλωση πως ο νόμος πλέον αποτρέπει το εμπόριο ανθρωπίνων οργάνων, όπως αναφέρεται και στην Σύμβαση. Επίσης, επιβάλλονται αυξημένες ποινές σε περίπτωση παραβίασης των διατάξεων της νομοθεσίας.
Ιστορικό
Η Νορβηγία ήταν η πρώτη χώρα που υπέγραψε την Σύμβαση ενάντια στο Εμπόριο Ανθρωπίνων Οργάνων στις 25 Μαρτίου 2015, μαζί με την Αλβανία, την Αυστρία, το Βέλγιο, την Τσεχική Δημοκρατία, την Ελλάδα, την Ιταλία, το Λουξεμβούργο, την Πολωνία, την Πορτογαλία, την Δημοκρατία της Μολδαβίας, την Ισπανία, την Τουρκία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Από τότε, έχουν ακολουθήσει και η Ιρλανδία, η Λετονία, η Ρώσικη Ομοσπονδία, η Ελβετία και η Ουκρανία. Μέχρι στιγμής μονάχα η Αλβανία, η Νορβηγία και η Δημοκρατία της Μολδαβίας έχουν ενσωματώσει την Σύμβαση στην εθνική νομοθεσία τους.
Στόχος της Σύμβασης είναι να καταπολεμήσει το εμπόριο ανθρωπίνων οργάνων ποινικοποιώντας συγκεκριμένες πράξεις στην εθνική νομοθεσία. Παράλληλα, όλοι οι υπογράφοντες πρέπει να συνεργάζονται σε εθνικό και διεθνές επίπεδο για την καταπολέμηση αυτών των πράξεων και θα ιδρυθεί σχετικός μηχανισμός παρακολούθησης προκειμένου να εξασφαλιστεί η αποτελεσματική εφαρμογή του νόμου.
Βασικές Αναθεωρήσεις της Νορβηγικής Νομοθεσίας
Ο Νορβηγικός νόμος της 16ης Ιουνίου 2017 νο. 54 τροποποιεί την εθνική νομοθεσία όσον αφορά:
- Ποινικό κώδικα (lov 22. mai 1981 nr. 25 om rettergangsmåten i straffesaker)
- Νόμο περί μεταμοσχεύσεων (transplantasjonslova, lov 7. mai 2015 nr. 25)
- Νόμο περί αυτοψίας (lov 7. mai 2015 nr. 26 om obduksjon m.m.)
- Νόμο περί ιατρικής έρευνας και έρευνας υγειονομικής περίθαλψης (lov 20. juni 2008 nr. 44 om medisinsk og helsefaglig forskning)
Οι βασικές και πιο σημαντικές αλλαγές έγιναν στον νόμο περί μεταμοσχεύσεων (transplantasjonslova). Αυτές είναι (σε μετάφραση και σύντμηση):
Άρθρο 1 β’παράγραφος: «Ο σκοπός αυτού του νόμου επίσης είναι η αποτροπή και η μάχη ενάντια στο εμπόριο ανθρωπίνων οργάνων».
Αυτή η προσθήκη στο άρθρο 1 του νόμου περί μεταμοσχεύσεων είναι μια εφαρμογή του άρθρου 1.1α της Σύμβασης ο οποίος και επικυρώνει ξεκάθαρα έναν από τους κύριους σκοπούς της Σύμβασης, συμπληρώνοντας την πρώτη πρόταση του άρθρου 1 πως σκοπός του νόμου είναι να εξασφαλίσει την πρόσβαση σε όργανα για μεταμόσχευση και σεβασμό και φροντίδα για τους δωρητές.
Άρθρο 2 εδάφιο πρώτο, ΄β παράγραφος: «Αυτός ο νόμος εφαρμόζεται σε όλα τα στάδια της διαδικασίας συμπεριλαμβανομένης και της δωρεάς και της μεταμόσχευσης ζωντανών ανθρωπίνων οργάνων, κυττάρων και ιστών σε άλλο ανθρώπινο όν. Ο νόμος αυτός επίσης ισχύει για όργανα τα οποία έχουν αφαιρεθεί σε παραβίαση των όρων των άρθρων 5, 6, 7, 10, 12, 13, 16 ή 20 και σε σχετικές με αυτά ενέργειες».
Αυτός ο όρος είναι μια νέα προσθήκη στο άρθρο 2 για να εξασφαλίσει πως η παράνομη αφαίρεση και χρήση οργάνων μπορεί να τιμωρηθεί από τον νόμο άσχετα από τον σκοπό της αφαίρεσης και χρήσης αυτών. Αυτός ο όρος βρίσκεται σε συμφωνία με το άρθρο 5 της Συνθήκης.
Άρθρο 20:
«Απαγόρευση της εμπορικής εκμετάλλευσης»
«Απαγορεύεται η αφαίρεση, η εισαγωγή ή η χρήση ανθρωπίνων οργάνων, κυττάρων ή ιστών προς απόκτηση οικονομικού οφέλους ή σημαντικού πλεονεκτήματος όπως επίσης και η απαίτηση, η προσφορά, η λήψη ή η παραχώρηση τέτοιου οφέλους ή πλεονεκτήματος».
Το άρθρο 20 έχει βελτιωθεί περαιτέρω από την προηγούμενη έκδοση των όρων όπου τώρα υπάρχει ξεκάθαρη και γενική απαγόρευση σε όλες τις εμπορικές εκμεταλλεύσεις ανθρωπίνων οργάνων.
Παράγραφος 23
«Ποινή»
«Οποιοσδήποτε είτε από πρόθεση είτε από ολική άγνοια παραβιάζει τους όρους των άρθρων 5, 6, 7, 10, 12, 13, 16, 17, 19 ή 20, ή τους νόμιμους κανονισμούς σχετικά με αυτούς τους όρους, θα τιμωρείται με πρόστιμο ή φυλάκιση έως 2 χρόνια. Το ίδιο ισχύει και σε όσους χρησιμοποιήσουν, αγοράσουν, συντηρήσουν, αποθηκεύσουν, μεταφέρουν, μετατοπίσουν, αποκτήσουν, εισάγουν ή εξάγουν όργανα τα οποία έχουν αφαιρεθεί παράνομα σύμφωνα με τους όρους των άρθρων 5, 6, 7, 10, 12, 13, 16, 17, 19 ή 20».
Παράγραφος 23β
«Ποινές για βαριά εγκλήματα»
«Βαριά εγκλήματα σχετικά με τους όρους των άρθρων 5, 6, 7, 10, 12, 13 ή 20, ή των κανονισμών που ισχύουν σχετικά με αυτούς τους όρους, θα τιμωρούνται με φυλάκιση έως 6 χρόνια».
Ποινές για εγκλήματα της πρώτης κατηγορίας θα τιμωρούνται με φυλάκιση έως 2 χρόνια (παρ. 23α). Αυτός ο όρος αναφέρεται σε ένα εύρος πράξεων συνδεδεμένων με την παράνομη αφαίρεση ανθρωπίνων οργάνων ως τιμωρητέες από το νόμο πράξεις. Επίσης ενσωματώνεται η απαίτηση από την Σύμβαση πως η χρήση τέτοιων παράνομα αφαιρούμενων οργάνων θα τιμωρούνται από το νόμο ασχέτως του σκοπού της αφαίρεσης αυτών.
Μία νέα ορολογία (παρ. 23β) έχει ενσωματωθεί για τα βαριά εγκλήματα όπου οι ποινές κυμαίνονται από διοικητικές κυρώσεις έως και φυλάκιση 6 ετών. Όταν ορίζεται το τι είναι βαρύ έγκλημα, θα λαμβάνεται υπόψη η ηλικία του θύματος, η φύση και η σοβαρότητα της πράξης, όπως το εάν έγινε χρήση βίας ή όχι.
Σχόλιο
Η Νορβηγία είναι η τρίτη χώρα από τους υπογράφοντες η οποία έχει επικυρώσει την Συνθήκη, με την Αλβανία και την Δημοκρατία της Μολδαβίας να ακολουθεί. Οι αλλαγές που έγιναν στην εθνική νομοθεσία έχουν αναμφισβήτητα γίνει με σεβασμό προς τις ανάγκες και τις προτάσεις της Σύμβασης.
Ίσως η πιο σημαντική προσθήκη στο νορβηγικό δίκαιο είναι η αλλαγή που έγινε στο άρθρο 1, η οποία τώρα δηλώνει ξεκάθαρα πως σκοπός του εθνικού νομοθέτη είναι να αποτρέψει και να καταπολεμήσει τέτοιου είδους εγκλήματα. Αυτό, σύμφωνα με την γνώμη μου, θα έπρεπε να είναι η πιο άμεση αλλά και η πιο σημαντική αλλαγή στην εθνική νομοθεσία, εφόσον βασίζεται στον κύριο σκοπό της Σύμβασης. Παρόλο που κάποιες δυτικές χώρες, όπως η Νορβηγία, δεν έχουν σοβαρά θέματα με εγκλήματα σχετικά με το εμπόριο ανθρωπίνων οργάνων – λόγω επαρκούς νομοθετικού πλαισίου και καλής στάσης σε θέματα εθνικής υγειονομικής φροντίδας κλπ – είναι υψίστης σημασίας πως αυτές οι χώρες θα πρέπει να πάρουν ξεκάθαρη θέση σε αυτά τα ζητήματα, ώστε να δώσουν το παράδειγμα σε εκείνες τις χώρες που δεν θεωρούν σημαντική τέτοιου είδους νομοθεσία ή που ακόμα πιστεύουν πως δεν σχετίζονται με την δυτική κοινωνία, όπως η περίπτωση της Κίνας.
Εν συνεχεία, ο εθνικός Νορβηγικός νόμος εξασφαλίζει πως όλα τα είδη των παράνομων αφαιρέσεων ανθρωπίνων οργάνων θα τιμωρούνται από το νόμο, άσχετα από την πρόθεση αυτών (άρθρο 2). Αυτή ήταν μια απαραίτητη αλλαγή στον εθνικό νόμο για να εξασφαλισθεί η εφαρμογή του άρθρου 5 της Σύμβασης. Σε αυτό το σημείο η Σύμβαση θέτει μια υψηλότερη απαίτηση από τους περισσότερους εθνικούς νόμους μέχρι τώρα, και αυτό φυσικά είναι μια ευπρόσδεκτη εξέλιξη σχετικά με την ενίσχυση της στάσης αυτών των πράξεων ως εγκληματικών πράξεων. Αυτό είναι κάτι το οποίο αυτήν την στιγμή δεν έχει δηλωθεί ξεκάθαρα στον Σουηδικό εθνικό νόμο. Η εθνική Σουηδική νομοθεσία (Lag (1995:831) om transplantation m.m. § 15; Lag (2006:351) om genetisk integritet m.m. § 6) έχει μια πιο γενική απαγόρευση σχετικά με τέτοιου είδους πράξεις και αφήνει κάποιο περιθώριο ερμηνείας αυτών των πράξεων ως εγκληματικές υπό το φως της Σύμβασης.
Σχετικά με τις αλλαγές στην κλίμακα των ποινών όσον αφορά την φυλάκιση (παρ. 23 α–β), αυτή ήταν επίσης μια αναγκαία αλλαγή για την εφαρμογή του άρθρου 12 της Σύμβασης. Το άρθρο 12 δηλώνει πως οι κυρώσεις θα είναι «αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές». Προτάσεις έγιναν κατά την νομοπαρασκευαστική διαδικασία, οι οποίες υποστήριζαν ότι η φυλάκιση θα έπρεπε να αυξηθεί έως 10 χρόνια αντί των 6 που ορίζει ο νόμος αυτή την στιγμή. Η αφαίρεση οργάνων συγκρίθηκε με τις ποινές για μικρότερα εγκλήματα, όπως η σωματική βία (“kroppskrenkelse”) και η σωματική βλάβη (“kroppsskade”), τα οποία επιφέρουν ποινές από 1 έως 6 χρόνια φυλάκιση. Συγκριτικά, ο Ιταλικός νόμος της 11ης Δεκεμβρίου 2016, επιβάλλει πρόστιμο 30.000 – 500.000 Ευρώ και φυλάκιση 3 – 12 χρόνια για παρόμοια εγκλήματα. Ο εθνικός νόμος της Σουηδίας δεν έχει κυρώσεις για βίαια εγκλήματα. Κατά την γνώμη μου οι εθνικοί όροι που έχουμε δει ως τώρα θέτουν τον πήχη πολύ χαμηλά σχετικά με τις ποινικές κυρώσεις. Συγκρίνοντάς τα με εγκλήματα όπως σωματική βλάβη ενδεχομένως να φαίνονται υψηλές οι κυρώσεις, αλλά σε χώρες όπου τα εγκλήματα αυτά είναι πιο έντονα, όπως η Κίνα, θα έπρεπε να προσομοιάζουν πιο πολύ σε φόνο ή τουλάχιστον ανθρωποκτονία, δεδομένου πως οι πιθανότητες να επιζήσει κανείς μιας μεταμόσχευσης οργάνου είναι μηδαμινές αν οι καταστάσεις και η μετέπειτα περίθαλψη δεν ακολουθήσουν. Η απαιτούμενη «αποτροπή» θα έπρεπε να ληφθεί περισσότερο υπόψη, καθώς αυτού του είδους τα εγκλήματα είναι ουσιαστικά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, σε αντίθεση με εγκλήματα μεταξύ μεμονωμένων μεταξύ τους προσώπων, όπως είναι η σωματική βλάβη.